Παιδεία-Έρευνα

Παιδεία

Η Αρχή έχει ασχοληθεί με αρκετά ειδικότερα ζητήματα που άπτονται του τομέα της παιδείας πριν και μετά την εφαρμογή του ΓΚΠΔ.

Θρήσκευμα και απολυτήριοι τίτλοι

 

Ήδη από το 2002 υπό το προϊσχύσαν του ΓΚΠΔ καθεστώς, η Αρχή είχε ασχοληθεί με το ζήτημα του θρησκεύματος στους απολυτήριους τίτλους σπουδών δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης. Ειδικότερα, η Αρχή, με την απόφαση 77Α/2002, απηύθυνε σύσταση στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΑΙΘ)

να μεριμνήσει ώστε να μην αναγράφεται το θρήσκευμα στους απολυτήριους τίτλους σπουδών δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης και
να εκδώσει σχετική οδηγία προς τις οικείες εκπαιδευτικές αρχές και τους διευθυντές των σχολείων, ώστε από τους γονείς ή κηδεμόνες που επιθυμούν τα παιδιά τους να απαλλαγούν από το μάθημα των θρησκευτικών να μην ζητείται να δηλώνουν αν είναι άθρησκοι, ετερόδοξοι ή ετερόθρησκοι, αλλά να ασκούν το δικαίωμά τους αυτό κατ’ επίκληση των πεποιθήσεών τους και χωρίς να προβαίνουν σε καμία περαιτέρω διευκρίνιση.

Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση της υποχρεωτικής δήλωσης του θρησκεύματος που προβλέπεται ως αναγκαία προϋπόθεση για την απαλλαγή του μαθητή από τα θρησκευτικά, διότι σύμφωνα με την ανωτέρω απόφαση, αυτό θα αντέβαινε προς την αρνητική θρησκευτική ελευθερία τόσο των ενδιαφερόμενων μαθητών όσο και των γονέων και κηδεμόνων τους˙ αφετέρου δε, θα προσέκρουε προς το ειδικότερο δικαίωμα των γονέων να εξασφαλίζουν τη μόρφωση και εκπαίδευση των παιδιών τους σύμφωνα με τις προσωπικές τους θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις (άρθρο 2 Πρώτου Πρωτοκόλλου ΕΣΔΑ).

Ειδικότερα, σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης 77Α/2020, «η αναγραφή του θρησκεύματος στους απολυτήριους τίτλους των μαθητών στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης προσβάλλει την αρχή της αναγκαιότητας, διότι σκοπός της σχετικής επεξεργασίας είναι αποκλειστικά και μόνον η επίσημη βεβαίωση ότι ο κάτοχος του απολυτηρίου περάτωσε επιτυχώς τον αντίστοιχο εκπαιδευτικό κύκλο, επιτυγχάνοντας τη σημειούμενη επίδοση σε καθένα από τα μαθήματα του υποχρεωτικού προγράμματος διδασκαλίας. Συνεπώς, ενόψει του σκοπού αυτού, η αναγραφή του θρησκεύματος του μαθητή σε ξεχωριστό πεδίο επί του τίτλου υπερβαίνει τον σκοπό της επεξεργασίας και ως εκ τούτου, δεν είναι νόμιμη».

 

Αναγραφή ευαίσθητων δεδομένων στο ατομικό δελτίο υγείας μαθητών

 

Η Αρχή ασχολήθηκε και με το ζήτημα της αναγραφής των ευαίσθητων δεδομένων υγείας στο ατομικό δελτίο υγείας, που τηρείται σε κάθε σχολείο για τους μαθητές. Με την απόφαση 17/2003 έκρινε ότι η τήρηση του σχετικού αρχείου πρέπει να γίνεται από πρόσωπο που δεσμεύεται από το ιατρικό απόρρητο και ότι θα πρέπει να γίνει γνωστοποίηση στην Αρχή από τον υπεύθυνο επεξεργασίας της τήρησης των εν λόγω αρχείων, ώστε να παρασχεθεί η κατά τον νόμο απαιτούμενη άδεια τήρησης αρχείου με ευαίσθητα δεδομένα.

 

Πρόσβαση υποψηφίων Πανελλαδικών εξετάσεων στα γραπτά δοκίμια

 

Την Αρχή, επίσης, απασχόλησε το ζήτημα του δικαιώματος πρόσβασης των υποψηφίων των Πανελλαδικών εξετάσεων στα γραπτά δοκίμιά τους. Ειδικότερα, με την 66/2006 απόφασή της η Αρχή έκρινε ότι το (ΥΠΑΙΘ) οφείλει να ικανοποιήσει το δικαίωμα πρόσβασης των υποψηφίων των Πανελλαδικών εξετάσεων στα γραπτά δοκίμιά τους, όχι μόνον με την επίδειξη των γραπτών δοκιμίων αλλά και με τη χορήγηση σε κάθε υποψήφιο των ζητηθέντων αντιγράφων των γραπτών του δοκιμίων, ώστε το υποκείμενο των δεδομένων να είναι σε θέση να ελέγξει εάν έχουν τηρηθεί από τον υπεύθυνο επεξεργασίας οι όροι και οι προϋποθέσεις θεμιτής επεξεργασίας για τα δεδομένα που το αφορούν.

 

Πρόγραμμα Ε.Υ.Ζ.Η.Ν.

 

Κατόπιν αιτημάτων, η Αρχή εξέτασε τη νομιμότητα της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων των μαθητών στο πλαίσιο του Προγράμματος Ε.Υ.ΖΗ.Ν. του ΥΠΑΙΘ και εξέδωσε την απόφαση 138/2014. Κατά την εξέταση της υπόθεσης κάλεσε το ΥΠΑΙΘ σε ακρόαση. Η Αρχή έκρινε ότι ο απώτερος σκοπός της εν λόγω επεξεργασίας, ήτοι η βελτίωση της υγείας των παιδιών, είναι καταρχήν θεμιτός. Επίσης, έκρινε ότι υπεύθυνο επεξεργασίας αποτελεί και το ΥΠΑΙΘ. Ωστόσο, η νομική βάση που επικαλέσθηκε το ΥΠΑΙΘ για την ως άνω επεξεργασία κρίθηκε ότι δεν είναι επαρκής και, συνεπώς, δεν πληροί τις προϋποθέσεις νομιμότητας. Για τον λόγο αυτό, η Αρχή απηύθυνε στο ΥΠΑΙΘ σύσταση να μεριμνήσει για την ανωνυμοποίηση των ήδη συλλεγέντων δεδομένων στο πλαίσιο του προγράμματος Ε.Υ.ΖΗ.Ν. και την εφεξής συλλογή τους μόνο με την έγγραφη συναίνεση των γονέων/κηδεμόνων από τις σχολικές μονάδες καθώς και την καταχώρισή τους ανώνυμα στη βάση δεδομένων του ΥΠΑΙΘ προκειμένου να μην υπάρχει δυνατότητα άμεσης ή έμμεσης ταυτοποίησης των μαθητών. Τέλος, με την ίδια απόφαση, η Αρχή κάλεσε το ΥΠΑΙΘ να ενημερώσει την Αρχή για τις σχετικές ενέργειες.

 

MySchool

 

Υποβλήθηκαν στην Αρχή τέσσερις καταγγελίες σχετικά με την επεξεργασία δεδομένων των μαθητών από το ΥΠΑΙΘ μέσω του Ενιαίου Πληροφοριακού Συστήματος Σχολικών Μονάδων και Διοικητικών Μονάδων «mySchool». Η Αρχή εξέτασε τις καταγγελίες αυτές και εξέδωσε την απόφαση 139/2014. Η Αρχή στο πλαίσιο εξέτασης της υπόθεσης κάλεσε το ΥΠΑΙΘ σε ακρόαση. Έκρινε ότι ο σκοπός της υπό εξέτασης επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων είναι καταρχήν θεμιτός και εμπίπτει στις γενικότερες αρμοδιότητες του ΥΠΑΙΘ να οργανώνει και να διοικεί τους υπαγόμενους φορείς, μεταξύ των οποίων είναι και οι σχολικές μονάδες. Επίσης, έκρινε ότι υπεύθυνο επεξεργασίας αποτελούν τόσο το ΥΠΑΙΘ όσο και η κάθε σχολική μονάδα ξεχωριστά. Η συλλογή των δεδομένων των μαθητών προβλέπεται από διάφορες διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας που αναφέρονται στο σκεπτικό της εν λόγω απόφασης της Αρχής. Η Αρχή έκανε δεκτές εν μέρει −κατά το μέρος που συλλέγονται περισσότερα των καλυπτομένων από τις ισχύουσες διατάξεις προσωπικά δεδομένα των μαθητών− τις παραπάνω τέσσερις καταγγελίες. Και περαιτέρω ζήτησε από το ΥΠΑΙΘ

  1. να τηρεί στη βάση δεδομένων του συστήματος «mySchool» μόνο τα προσωπικά δεδομένα των μαθητών, τα οποία συλλέγονται βάσει νομοθετικών διατάξεων από τις σχολικές μονάδες,
  2. να διαγράψει τα επιπλέον προσωπικά δεδομένα που δεν προβλέπονται σε νομοθετική διάταξη και για τα οποία δεν τεκμηριώθηκε η ανάγκη τήρησής τους για τον επιδιωκόμενο σκοπό,
  3. να διαγράψει τυχόν δεδομένα από το σύστημα mySchool που αφορούν στο Ατομικό Δελτίο Υγείας του μαθητή,
  4. να ορίσει ανώτατο χρόνο τήρησης των προσωπικών δεδομένων των μαθητών στο εν λόγω σύστημα και
  5. να εφαρμόσει συγκεκριμένα μέτρα ασφάλειας των προσωπικών δεδομένων και να υποβάλει αναλυτικό χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή τους. Τέλος, κάλεσε το ΥΠΑΙΘ να ενημερώσει την Αρχή για τις σχετικές ενέργειες.

 

MySchool και ιδιωτικά σχολεία

 

Η Αρχή με την απόφαση 10/2019 απέρριψε την καταγγελία του Συνδέσμου Ιδιωτικών Σχολείων και έκρινε ότι είναι νόμιμη η καταχώριση στο σύστημα «mySchool» του ΥΠΑΙΘ

  1. μόνο των δεδομένων των εκπαιδευτικών των ιδιωτικών σχολείων που κρίνονται αναγκαία για τον σκοπό της άσκησης της ιεραρχικής και διαβαθμισμένης εποπτείας του ΥΠΑΙΘ, όπως αυτά περιγράφονται στην εν λόγω απόφαση, με δυνατότητα πρόσβασης σε αυτά μόνο από τους χρήστες που αναφέρονται σε αυτή (βλ. σκ. 13Α) και
  2. των δεδομένων των μαθητών/γονέων-κηδεμόνων των ιδιωτικών σχολείων, η συλλογή και τήρηση των οποίων προβλέπεται ειδικώς από το ισχύον νομοθετικό καθεστώς ή είναι αναγκαία για την άσκηση των αρμοδιοτήτων εποπτείας των οικείων υπηρεσιών του ΥΠΑΙΘ, όπως αυτά περιγράφονται στην εν λόγω απόφαση, με δυνατότητα πρόσβασης σε αυτά μόνο από τους χρήστες που αναφέρονται σε αυτή (βλ. σκ. 13Β).

Επίσης, η Αρχή, ζήτησε από το ΥΠΑΙΘ, ως υπεύθυνο επεξεργασίας και το ΙΤΥΕ-Διόφαντος, ως εκτελούντα την επεξεργασία, να εφαρμόσουν τις συστάσεις που αναφέρονται στο σημείο 13Γ του σκεπτικού της παρούσας και να ενημερώσουν την Αρχή εντός τριών μηνών από την κοινοποίησή της υποβάλλοντας αναλυτικό χρονοδιάγραμμα εφαρμογής των συστάσεων αυτών (10/2019).

 

Θρήσκευμα και ιθαγένεια στα σχολεία

 

Μετά την εφαρμογή του ΓΚΠΔ, η Αρχή κατόπιν σχετικών καταγγελιών έκρινε, με την απόφαση 28/2019, ότι

  1. η αναγραφή του θρησκεύματος και της ιθαγένειας στα στοιχεία που τηρούνται στο σχολείο, στους τίτλους και τα πιστοποιητικά σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στο πληροφοριακό σύστημα «mySchool», καθώς και η ύπαρξη σχετικών πεδίων στα σχετικά έντυπα, έστω και αν είναι προαιρετική η συμπλήρωσή τους, και
  2. η δήλωση ότι ο μαθητής δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος και εξ αυτού επικαλείται λόγους θρησκευτικής συνείδησης για την απαλλαγή του από το μάθημα των θρησκευτικών, δεν είναι νόμιμες, διότι αντιβαίνουν προς τη θεμελιώδη αρχή της αναγκαιότητας της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (άρθρο 4 παρ. 1 περ. β’ ν. 2472/1997 και 5 παρ. 1 του ΓΚΠΔ).

Για τον λόγο αυτό κάλεσε το ΥΠΑΙΘ, ως υπεύθυνο επεξεργασίας,

  1. να απόσχει από τις ως άνω μη σύννομες πράξεις επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων των μαθητών,
  2. να μεριμνήσει για την άμεση τροποποίηση των σχετικών ρυθμίσεων και να λάβει κάθε αναγκαίο μέτρο προκειμένου να μην αναγράφεται πλέον το θρήσκευμα και η ιθαγένεια στα στοιχεία που τηρούνται στο σχολείο και στους τίτλους και πιστοποιητικά σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και στο πληροφοριακό σύστημα «mySchool» και
  3. να εκδώσει κάθε αναγκαία οδηγία προς τις οικείες εκπαιδευτικές αρχές και τους διευθυντές των σχολείων ώστε, εφεξής, για την απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών να μην απαιτείται η δήλωση ότι ο μαθητής δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος, αλλά το δικαίωμα αυτό να ασκείται (από τον ίδιο τον μαθητή αν είναι ενήλικος ή από τους γονείς του αν είναι ανήλικος), κατ’ επίκληση αποκλειστικά και μόνο λόγω συνείδησης.

 

 

Έρευνα

Η Αρχή έχει προδιαγράψει, υπό το προϊσχύσαν του ΓΚΠΔ καθεστώς, με σειρά πράξεων και αποφάσεών της (βλ. μεταξύ άλλων, τις αποφάσεις 46/200447/200416/200532/200610/201167/2011 και 121/2011), τις προϋποθέσεις νομιμότητας επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τόσο απλών όσο και ευαίσθητων, σύμφωνα με τους ορισμούς του ν. 2472/1997, για ερευνητικούς σκοπούς. Στο πλαίσιο αυτό, όπως η Αρχή παγίως κρίνει, η διενέργεια επιστημονικής έρευνας συνιστά νόμιμο σκοπό επεξεργασίας, μεταξύ άλλων και λόγω του ότι, σύμφωνα με το άρθρο 16 παρ. 1 του Συντάγματος, η ανάπτυξη και προαγωγή της έρευνας αποτελεί υποχρέωση του Κράτους.

Ωστόσο, με τον ΓΚΠΔ η βασική αρμοδιότητα της Αρχής αναφορικά με την επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων στον τομέα της έρευνας καταργήθηκε. Συγκεκριμένα, η Αρχή δεν έχει πλέον αρμοδιότητα να εκδίδει άδεια προς τον υπεύθυνο επεξεργασίας προκειμένου να χορηγήσει δεδομένα σε ερευνητή ή να συλλέξει πρωτογενώς ευαίσθητα δεδομένα για ιστορικούς ή επιστημονικούς σκοπούς (βλ. απόφαση 46/2018).

Περαιτέρω, ο ΓΚΠΔ ενθαρρύνει την έρευνα (ενδεικτικά βλ. άρθρα 5, 9(2η), 89 και αιτ. σκ. 50, 156-163 του ΓΚΠΔ), αλλά ο υπεύθυνος επεξεργασίας οφείλει, βάσει της αρχής της λογοδοσίας (άρθρο 5 παρ. 2 και 24 του ΓΚΠΔ), να εξετάσει μόνος του τη δυνατότητά του να επιτρέψει σε κάποιον να έχει πρόσβαση στο αρχείο του ή να συλλέξει πρωτογενώς δεδομένα για ερευνητικούς, ή στατιστικούς σκοπούς.

Συγκεκριμένα, ο ΓΚΠΔ προβλέπει, καταρχήν, τεκμήριο συμβατότητας για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων για σκοπούς επιστημονικής ή ιστορικής έρευνας καθώς η περαιτέρω επεξεργασία δεδομένων για τους σκοπούς αυτούς δεν θεωρείται ασύμβατη με τους αρχικούς σκοπούς για τους οποίους συλλέχθηκαν τα δεδομένα, σύμφωνα με το άρθρο 89 παράγραφος 1 του ΓΚΠΔ («περιορισμός του σκοπού») (άρθρο 5(1)(β), αιτ. σκ. 50 του ΓΚΠΔ).

Επιπλέον, ο ΓΚΠΔ προβλέπει δυνατότητα αποθήκευσης των δεδομένων για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα σε σχέση με το διάστημα που απαιτείται για τους σκοπούς της επεξεργασίας, εφόσον τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα υποβάλλονται σε επεξεργασία μόνο για σκοπούς αρχειοθέτησης προς το δημόσιο συμφέρον, για σκοπούς επιστημονικής ή ιστορικής έρευνας ή για στατιστικούς σκοπούς, σύμφωνα με το άρθρο 89 παράγραφος 1 και εφόσον εφαρμόζονται τα κατάλληλα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα που απαιτεί ο ΓΚΠΔ για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και ελευθεριών του υποκειμένου των δεδομένων («περιορισμός της περιόδου αποθήκευσης των δεδομένων») (άρθρο 5(1)(ε) του ΓΚΠΔ).

Τέλος, σημειώνεται ότι υπό τον ΓΚΠΔ η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων για σκοπούς επιστημονικής ή ιστορικής έρευνας θα πρέπει να υπόκειται σε κατάλληλες εγγυήσεις για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του υποκειμένου των δεδομένων, όπως ελαχιστοποίηση και ψευδωνυμοποίηση των δεδομένων (άρθρο 89(1) αιτ. σκ. 156 του ΓΚΠΔ).